Mijn allereerste spreekbeurt op school. Hij ging over planeten. Gelukkig was het licht uit... Ik – een jaar of 10- had mooie dia’s geleend van mijn vader. Superzenuwachtig was ik. Doordat het zo donker was in de aula konden de andere kinderen mijn rode hoofd niet zien en dat voelde als een flinke meevaller.
Dit is een jeugdherinnering die blijkbaar indruk op me heeft gemaakt. Maar ook tegenwoordig merk ik hoe het werkt. Het niet in de plooi kunnen houden van mijn gezicht en gaan lachen als een vriendin iets vertelt wat in haar beleving helemaal niet grappig is. En verder: mijn vliegschaamte, mijn grote voeten. En soms letterlijk een valse noot. Schaamte.
Schaamteloos
Inmiddels heb ik al een paar jaar zangles en maak ik deel uit van een pittig a-capella zangtrio. Lang konden we niet op een goede naam voor onze groep komen, maar uiteindelijk kozen we voor ‘Schaamteloos’. Die naam geeft ons de ruimte om kanten van onszelf te laten zien waar we ons eigenlijk voor schamen. Maar door het tóch te doen (en daar veel lol bij te hebben) groeien we in zelfvertrouwen en enthousiasme!
Je schamen voelt vaak onaangenaam. Ironisch genoeg zit zelfs op het onderwerp schaamte schaamte! Mensen zijn niet geneigd om op te scheppen over waar ze zich voor schamen. Het raakt aan kwetsbaarheid, openheid, authenticiteit en jezelf laten zien. Toen de bekende wetenschapper en auteur Brené Brown in 2010 een zeer succesvolle Ted Talk over kwetsbaarheid had gemaakt wilden diverse Fortune 500 bedrijven haar inhuren maar verzochten haar om toch vooral woorden als ’schaamte’ en ‘kwetsbaarheid’ niet te gebruiken (maar wel ‘creativiteit’, ‘innovatie’ en ‘verandering’)!
Niet goed genoeg
Wat is schaamte eigenlijk? In de boeken* over schaamte die ik onlangs las wordt het beschreven als een beschermingsreactie, een ‘zelfregulerende’ emotie, bedoeld om te overleven. Schaamte werkt als een rem op agressieve impulsen, onze zelfexpressie en vitale levenskracht. Deze natuurlijke, menselijke reactie is al waar te nemen bij jonge baby’s en behoort tot de ‘basisuitrusting’ van de mens. Eigenlijk is het een roep om verbondenheid en aansluiting met de ander. Door schaamte wordt je je enorm zelfbewust, je past zelfcensuur toe en past je aan. Je schaamt je eigenlijk voor wie je bent. Of voor de overtuiging dat je niet aan andermans verwachtingen kunt voldoen, alsof je zelf ook nog eens voor die verwachtingen verantwoordelijk bent. De onderliggende oorzaak is dus de angst voor afwijzing en de overtuiging dat je niet goed genoeg bent.
*’Schaamte’ – Stephan Konrad Niederwieser (2019) en ‘Uit Schaamte’ – Tex Rijnders (2019)
Schaamte kan allerlei vormen aannemen: perfectionisme, zelfsabotage, neerslachtigheid, lief of schattig doen, geweld, verslavingen, geen grenzen aangeven en ‘pleasen’. Schaamte kost veel energie, want mentaal gezien geef je gas en sta je tegelijkertijd flink op de rem!
Vraag je eens af: waar schaam jij je voor? In welke situaties? En hangt het ook af van wie je voor je hebt? Ik vermoed dat je je niet schaamt tegenover je 3-zits bank of je fiets, maar wellicht wel tegenover onbekenden, een bepaalde vriend, familielid of een collega? En hoe voelt dat? Misschien voelt het als spanning, ineenkrimpen, verdriet, of nog iets anders.
Minder schaamte, meer leven
Psychotherapeut en auteur Stephan Niederwieser schrijft dat mensen die minder last hebben van schaamte meer levensvreugde ervaren, zich meer ontspannen voelen en betere relaties met anderen hebben. Ook is er een positief effect op je zenuw-, immuun- en hormoonstelstel en je denkvermogen. Vraag je jezelf eens af: wat zou het je opleveren als je weinig schaamte voelde? En stel je eens voor dat je één dag schaamteloos door het leven zou gaan, hoe zou dat zijn? En hoe zou die dag eruit zien, wat zou je doen?...
Is het mogelijk om minder last te hebben van schaamte? Ik denk van wel. ‘Hoe dan’, vraag je je af? Ik noem twee suggesties die je tegelijkertijd kunt inzetten. Een van de sleutels die Tex Rijnders beschrijft -en die ik zelf ook toe pas – gaat over bewustwording. Het opmerken en doorzien wat er van binnen bij jou gebeurt. Wat triggert bijvoorbeeld jouw gevoel van schaamte, wat ging eraan vooraf? Je observeert dus niet alleen hetgeen waarvoor je je voor schaamt, maar ook het schaamtegevoel zelf. Je ‘kijkt’ er als het ware naar met een soort van milde aandacht. En je gaat er niet mee in gevecht. Daarmee laat je het eigenlijk een beetje voor wat het is, ga je het meer accepteren en het wordt daarmee minder een probleem of last. Zo haal je de spanning er geleidelijk af. Dat geeft lucht.
De andere sleutel die je tegelijkertijd kunt gebruiken is het doen van dingen die je een beetje spannend vindt en waar je je misschien een beetje voor schaamt. Dat hoeven geen grote, meeslepende dingen te zijn. Klein maar fijn werkt ook, passend bij jou. Door ze wél te doen ga je merken dat je ‘schaamteluwe-zone’ langzaam maar zeker wordt vergroot. Bij mij heeft het zingen in de a-capella groep heel veel gebracht. Het geeft me de ruimte om mezelf te laten zien, vrij, en vanuit mijn eigen expressie.
In dit hele proces is het fijn als je flinke dosis compassie voor jezelf kunt opbrengen. Want het is moedig dat je er mee bezig bent. Dus: kun je op een rustig moment op jezelf intunen en het deel van jezelf horen dat mild en vergevend is? Wat hoor je?...
Wil je meer weten over schaamtelozer leven? Neem contact met me op!
hartelijke groet,
Loes Meijlink
Loes@TheSparkCompany.nl www.TheSparkCompany.nl en www.ZingSchaamteloos.com